Maleficio

Piazzetta
De leeuw

Tot zover. Hoger val ik niet.
Mijn vleugels blijven aardewerk.
Het water wast. Paleis en kerk,
toren, strijkjes, restaurants
vergaan tot woelig zeegezicht.
Ik wiek en blijf in evenwicht.

* * *

Palazzo Vendramin-Calergi
De toerist

Nachtelijk water lijkt wel ijs.
Een jonge roeier steekt van wal.
Wie kent mij nog? Ik ben op reis
en glij vermoeid langs het paleis
waar morgen Wagner sterven zal,
de componist van Parsifal.

* * *

Campo San Giovanni e Paolo
Het paard van Colleoni

Nu ben ik minder dan een trein,
door stoom omstuwd. Ik hef mijn knie
en sta voorbeeldig op het plein.
Zo zal het zijn: de storm geluwd,
maar stilte scheurt als een gordijn.
Trompetgeschal. Ik hef mijn knie.

* * *

Palazzo Venier dei Leoni
De hond Sable

Zoals hier ooit met gele vacht
en gouden kraag een echte leeuw
de waanzin kroonde van Venier,
zo loop ik doelloos heen en weer.
En doelloos rondt de tijd zich af.
Als ik brul, weerklinkt geblaf.

* * *

Maleficio
De duif

Volg de wijzer, vrees het brons.
Klokslag steeg ik hemelhoog
in een wolk van lotgenoten.
Veren kleurden stervensblauw.
Lucht werd ijl en sneeuwwit licht
heeft me allengs ingesloten.

* * *

In de zomer van 1986 was ik voor het eerst in Venetië. Mij overkwam wat vele anderen overkomen was, namelijk dat de stad zich voordeed als een persoonlijke bestemming. Het verblijf in armoedige pensions deed daar niets aan af; in het Danieli was de sfeer me waarschijnlijk pas echt naar het hoofd gestegen. Ik kocht de stadsgids van Lorenzetti, maakte lange wandelingen en at sandwiches op de steigers met uitzicht op de kerken en palazzi, en wat er zoal voorbij kwam varen.

Piazzetta
Op het Piazzetta staan twee hoge zuilen. Op de ene staat Sint Theodorus, op de andere de leeuw van Sint Marcus, het symbool van de stad. De leeuw wordt voor het eerst vermeld in 1293, volgens Lorenzetti is het de afbeelding van een mythologisch monster van Etruskische, Perzische of Chinese herkomst. De Venetianen hebben zich haar toegeëigend door bronzen vleugels toe te voegen.

Palazzo Vendramin Calergi
De componist Richard Wagner was een frequent bezoeker van Venetië. Na de première van zijn opera Parsifal huurde hij een verdieping van het zestiende-eeuwse Palazzo Vendramin Calergi om in gezelschap van zijn vrouw, vier kinderen en personeel tot rust te komen. Parsifal was, in zijn eigen woorden, zijn ‘laatste troef’. Een half jaar later, op 13 februari 1883, overleed hij in Venetië aan een hartaanval. Zijn lichaam werd in een zwartgedekte gondel uit de stad gevaren en later begraven in de tuin van zijn villa in Bayreuth.

Campo San Giovanni e Paolo
De goudsmid, schilder en beeldhouwer Verrocchio won in 1583 de competitie voor een ruiterstandbeeld van Bartolomeo Colleoni, een huursoldaat die het bracht tot admiraal van de Republiek Venetië. Het beeld werd na de dood van Verrocchio afgegoten in brons en opgesteld voor de gotische Basilica dei SS. Giovanni e Paolo. In het interieur van deze kerk bevinden zich de grafmonumenten voor vijfentwintig dogen, en voor een andere legeraanvoerder, Marco Antonio Bragadin. Na de verovering van Famagusta door de Turken werd hij op legendarisch gruwelijke wijze vermoord. Over de aanleiding bestaat onduidelijkheid; Paul Morand suggereert in zijn herinneringen aan Venetië een fatale botsing van culturen:

De Venetiaanse admiraal begeeft zich naar de pasja die hem hoffelijk voor het diner heeft uitgenodigd. Met een schitterend escorte arriveert Bragadin op het festijn in de schaduw van een roodzijden parasol, een Aziatisch symbool van suzereiniteit. De pasja neemt zo hevig aanstoot aan deze belediging, dat hij Bragadin laat aanhouden voor ze van tafel opstaan; ze verminken de admiraal door zijn oren en zijn neus af te snijden.

Het eindigde ermee dat de Turken hem levend vilden, waarna ze de lege huid opvulden met stro en de aldus gevormde ledenpop op een os lieten rondrijden.

De Schots-Amerikaanse beeldhouwer John Massey Rhind maakte in 1916 in opdracht van de bierbrouwer Christian William Feigenspan een exacte kopie van het ruiterstandbeeld van Colleoni voor het Clinton Park in Newark, New Jersey.

In de een-na-laatste regel van Awater schrijft Martinus Nijhoff over een vertrekkende stoomtrein: ‘Zij zingt, zij tilt een knie, door stoom omstuwd.’ Bij het paard van de Colleoni zag ik de knieheffing die Nijhoff voor ogen stond. Zag hij die zelf ook? Er zijn wel sporen van Italië of Italiaanse cultuur in zijn gedichten aan te wijzen en hij heeft rond 1920 zelfs enige tijd in Italië gewoond, maar in zijn poëzie blijkt nergens dat hij Venetië heeft bezocht.

Palazzo Venier dei Leoni
Sable (1958-1973) was een Lahsa Apso van Peggy Guggenheim. Ze erfde een fortuin van haar vader die met de Titanic ten onder ging en stichtte haar eigen museum in het Palazzo Venier dei Leoni. Het werd in de achttiende eeuw ontworpen voor de familie Venier die de bouw om onbekende redenen niet voltooiden. Het verhaal gaat dat de Veniers een leeuw in de tuin hielden, maar het is aannemelijker dat de naam van het palazzo verband houdt met de kalkstenen leeuwenkoppen aan de gevel.

Maleficio
De Campanile, de klokkentoren op het San Marcoplein, beschikt over een vijftal klokken waarvan de kleinste, de Maleficio (of Renghiera), de terechtstelling aankondigde van één of meerdere gevangenen tussen de zuilen op het Piazzetta.